. برترين ماه سال
ماه مبارك رمضان به جهت نزول قرآن كريم در آن و ويژگىهاى منحصرى كه دارد در ميان ماههاى سالقمرى برترين است؛ قرآن كريم مىفرمايد: «ماه رمضان ماهى است كه قرآن براى هدايت انسانها در آن نازل شده است.»(6)
پيامبر گرامى(ص) درباره ماه رمضان مىفرمايد: «اى مردم! ماه خدا با بركت و رحمت و مغفرت به شما روى آورد، ماهى كه نزد خدا از همه ماهها برتر و روزهايش بر همه روزها و شبهايش بر همه شبها و ساعاتش بر همه ساعات برتر است، ماهى است كه شما در آن به ميهمانى خدا دعوت شده و مورد لطف او قرار گرفتهايد، نفسهاى شما در آن تسبيح و خوابتان در آن عبادت، عملتان در آن مقبول و دعايتان در آن مستجاب است.... بهترين ساعاتى است كه خداوند به بندگانش نظر رحمت مىكند... .»(7)
2. نزول كتب آسمانى در اين ماه
تمام كتب بزرگ آسمانى مانند: قرآن كريم، تورات، انجيل، زبور، صحف در اين ماه نازل شده است. حضرت امام صادق(ع) مىفرمايد: «كل قرآن كريم در ماه رمضان به بيت المعمور نازل شد، سپس در مدت بيست سال بر پيامبر اكرم(ص) و صحف ابراهيم در شب اول ماه رمضان و تورات در روز ششم ماه رمضان، انجيل در روز سيزدهم ماه رمضان و زبور در روز هيجدهم ماه رمضان نازل شد.»(8)
3. توفيق روزه
در ماه رمضان خداوند متعال توفيق روزهدارى را به بندگانش داده است؛ «پس هر كه ماه [رمضان] را درك كرد، بايد روزه بگيرد.»(9)
انسان افزون بر جنبه مادى و جسمى، داراى بُعد معنوى و روحى هم هست و هر كدام در رسيدن به كمال مطلوب خود، برنامههاى ويژه را نياز دارند، يكى از برنامهها براى تقويت و رشد بُعد معنوى، تقوا و پرهيزگارى است؛ يعنى اگر انسان بخواهد خودش را از جنبه معنوى رشد و پرورش دهد و به طهارت و كمال مطلوب برسد، بايد هواى نفس خود را مهار كند و موانع رشد را يكى پس از ديگرى بر دارد و خود را سرگرم لذتها و شهوات جسمى نكند. يكى از اعمالى كه در اين راستا مؤثر و مفيد است روزهدارى است، قرآن كريم مىفرمايد: «... اى افرادى كه ايمان آوردهايد! روزه بر شما نوشته شد، همان گونه كه بر پيشينيان از شما نوشته شده، تا پرهيزگار شويد.»(10)
برخى از فوايد و فضائل روزه:
الف. تقويت تقوا، پرهيزگارى و اخلاص؛(11)
امام صادق(ع) مىفرمايد: خداوند متعال فرموده: «روزه از من است و پاداش آن را من مىدهم.»(12)
حضرت فاطمه(س) مىفرمايد: «خداوند روزه را براى استوارى اخلاص، واجب فرمود.»(13)
ب. مانع عذابهاى دنيوى و اخروى:
امام على(ع) مىفرمايد: «روزه روده را باريك مىكند گوشت را مىريزد و از گرماى سوزان دوزخ دور مىگرداند.»(14)
پيامبر اكرم(ص) مىفرمايد: «روزه سپرى در برابر آتش است.»(15)
ج. آرامش روان و جسم:
روزهدارى روح و روان و قلب و دل و نيز جسم را آرامش داده و باعث سلامتى روح و تندرستى جسم مىشود.
پيامبر اكرم(ص) مىفرمايد: «روزه بگيريد تا سالم بمانيد.»
باز مىفرمايد: «معده خانه تمام دردها و امساك (روزه)بالاترين داروهاست.»(16)
حضرت امام باقر(ع) مىفرمايد: «روزه و حج آرامبخش دلهاست.»(17)
حضرت على(ع) مىفرمايد: «خداوند بندگان مؤمن خود را به وسيله نمازها و زكات و حديث در روزهدارى روزههاى واجب (رمضان) براى آرام كردن اعضا و جوارح آنان، خشوع ديدگانش و فروتنى جانهايشان و خضوع دلهايشان حفظ مىكنند.»(18)
امروزه در علم پزشكى و از نظر بهداشت و تندرستى نيز در جاى خود ثابت شده كه روزهدارى تأثيرهاى فراوانى بر آرامش روح و روان و سلامتى جسم و بدن دارد، دفع چربىهاى مزاحم، تنظيم فشار، قند خون، و... نمونه آن است.(19)
د. مانع نفوذ شيطان:
امام على(ع) به پيامبر اكرم(ص) عرض كرد: يا رسول الله! چه چيزى شيطان را از ما دور مىكند؟ پيامبرگرامى(ص) فرمود: روزه چهره او را سياه مىكند و صدقه پشت او را مىشكند.»(20)
بنابراين، روزه مانع نفوذ شيطانهاى جنى و انسى شده و وسوسههاى آنان را خنثى مىكند.
ه . مساوات بين غنى و فقير:
انسان روزهدار در هنگام گرسنگى و تشنگى، فقرا و بينوايان را ياد مىكند و در نتيجه به كمك آنها مىشتابد. حضرت امام حسن عسگرى(ع) درباره علت وجوب روزه مىفرمايد: «تا توانگر درد گرسنگى را بچشد و در نتيجه به نيازمند كمك كند.»(21)
و. احياء فضائل اخلاقى
حضرت امام رضا(ع) درباره علت وجوب روزه مىفرمايد: «تا مردم رنج گرسنگى و تشنگى را بچشند و به نيازمندى خود در آخرت پىببرند و روزهدار بر اثر گرسنگى و تشنگى خاشع، متواضع و فروتن، مأجور، طالب رضا و ثواب خدا و عارف و صابر باشد و بدين سبب مستحق ثواب شود،... روزه موجب خوددارى از شهوات است، نيز تا روزه در دنيا نصيحتگر آنان باشد و ايشان را در راه انجام تكاليفشان رام و ورزيده كند و راهنماى آنان در رسيدن به اجر باشد و به اندازه سختى، تشنگى و گرسنگى كه نيازمندان و مستمندان در دنيا مىچشند پى ببرند و در نتيجه، حقوقى كه خداوند در دارايىهايشان واجب فرموده است، به ايشان بپردازند... .»(22)
4. وجود شب قدر در اين ماه
شب قدر از شبهايى كه برتر از هزار ماه است و فرشتگان در اين شب به اذن خدا فرود مىآيند و جميع مقدرات بندگان را در طول سال تعيين مىكنند(23) و وجود اين شب در اين ماه مبارك نعمت و موهبتى الهى بر امت پيامبر گرامى اسلام(ص) است و مقدرات يك سال انسانها (حيات، مرگ، رزق و...) براساس لياقتها و زمينههايى كه خود آنها به وجود آوردهاند تعيين مىشود و انسان در چنين شبى با تفكر و تدبر مىتواند به خود آيد و اعمال يك سال خود را ارزيابى كند و با فراهم آوردن زمينه مناسب بهترين سرنوشت را براى خود رقم زند.(24)
حضرت امام صادق(ع) مىفرمايد: «تقدير مقدرات در شب نوزدهم و تحكيم آن در شب بيست و يكم و امضاء آن در شب بيست و سوم است.»(25)
5. بهار قرآن
نظر به اينكه قرآن كريم در ماه مبارك رمضان نازل شده و تلاوت آيات آن در اين ماه فضيلت بسيارى دارد، در روايات اسلامى، از ماه رمضان به عنوان بهار قرآن ياد شده است؛ چنانكه حضرت امام باقر(ع) مىفرمايد: «هر چيزى بهارى دارد و بهار قرآن ماه رمضان است.»(26)
يك نكته!
بديهى است فضائل و ثوابهايى كه براى ماه مبارك رمضان و روزهدارى ذكر شده و به برخى از آنها اشاره شد، از آنِ كسانى است كه حقيقت آن را درك كنند و به محتواى آن عمل و در گفتار و كردار به كار گيرند و به آنها جامه عمل بپوشانند. چنان در روايات اسلامى براى روزهدارى آدابى ذكر شده و كسانى كه صرفاً تلاوت قرآن مىكنند، ولى به آيات و احكام آن عمل نمىكنند و يا آن كه از روزهدارى تنها رنج گرسنگى و تشنگى را مىكشند و بوسيله گناه، تأثير روزه را از بين مىبرند و ماه مبارك رمضان و فضاى معنوى آن تأثيرى بر اشخاصى بر جاى نمىگذارد، مورد نكوهش قرار گرفتهاند.
چنانكه پيامبر اكرم(ص) به زنى كه با زبان روزه كنيز خود را دشنام مىداد فرمود: چگونه روزهدارى و حال آنكه كنيزت را دشنام مىدهى؟! روزه فقط خوددارى از خوردن و آشاميدن نيست، بلكه خداوند آن را علاوه بر اين دو، مانع كارها و سخنان زشت كه روزه را بىاثر مىكنند قرار داده است، چه اندكند روزهداران و چه بسيارند كسانى كه گرسنگى مىكشند.»(27)
حضرت امام سجاد(ع) در دعاى حلول ماه رمضان به درگاه خداوند عرض مىكند: به وسيله روزه اين ماه ياريمان ده تا اندامهاى خود را از معاصى تو نگه داريم و آنها را به كارهايى گيريم كه خشنودى تو را فراهم آورد، تا با گوشهايمان سخنان بيهوده نشنويم و با چشمانمان به لهو و لعب نشتابيم و تا دستمانمان را به سوى حرام نگشاييم و با پاهايمان به سوى آنچه منع شده ره نسپاريم و تا شكمهايمان جز آنچه را تو حلال كردهاى در خود جاى ندهد و زبانهايمان جز به آنچه تو خبر دادهاى و بيان فرمودهاى گويا نشود... .»(28)
بنابراين، در ماه مبارك بايد تمام اعضا و جوارح را از حرام دور نگه داشت و با اخلاص، توكل و توسل از اهلبيت(ع) و عمل به دستورها و احكام قرآن كريم و دورى از گناهان، انجام توبه نصوح و واقعى، عبادت، شبزندهدارى، درك فضيلت شب قدر و... فضيلت ماه مبارك رمضان را درك كرد و از آن در راستاى رسيدن به كمال حركت كرد و بايد در اين ماه به گونهاى خودسازى كرد كه با اتمام ماه مبارك تأثير و فوايد آن در روح و جان افراد باقى باشد و اثر آن تا ماه رمضان سال بعد ماندگار باشد.
پىنوشتها:
1. مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، ص 209، دارالكتاب العربى، بيروت.
2. بحارالانوار، علامه مجلسى، ج 55، ص 341، مؤسسه الوفاء، بيروت.
3. ر.ك: الكافى، محمد بن يعقوب كلينى، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.
4. وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، ج 2، ص 628، دارالكتب الاسلامية، تهران.
5. ...
6. سوره بقره، آيه 185.
7. ر.ك: وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 313.
8. ر.ك: الكافى، همان، ج 2 ،ص 628.
9. سوره بقره، آيه 185.
10. سوره بقره، آيه 183.
11. همان.
12. ميزان الحكمة، محمد محمدىرىشهرى، ترجمه: حميدرضا شيخى، ج 7، ص 3207، مؤسسه دارالحديث، قم.
13. همان، ص 3209.
14. همان.
15. همان.
16. همان.
17. همان.
18. همان.
19. تفسير نمونه، آيتالله مكارم شيرازى و ديگران، ج 1 ،ص 631، دارالكتب الاسلامية، تهران.
20. مستدرك الوسائل، محدث نورى، ج 7، ص 154، مؤسسه آلالبيت، قم.
21. ميزان الحكمة، همان.
22. همان، ص 3209.
23. سوره قدر، آيه 1 ـ 5.
24. تفسير الميزان، علامه طباطبايى، ج 18، ص 132؛ ج 19، ص 90، مؤسسه مطبوعاتى اسماعيليان، قم.
25. وسائل الشيعه، همان، ج 10، ص 354.
26. وسائل الشيعه، همان، ج 6، ص 203.
27. الكافى، همان، ج 4، ص 87.
28. الصحيفة السجادية، امام سجاد(ع) ص 186، دفتر نشر الهادى، قم.
على اميرخانى
